Steeds meer freelancers de dupe van geldzorgen bij uitgevers

De meeste kranten en tijdschriften werken met freelancers. Zeker nu veel redacties zijn ingekrompen of wegbezuinigd. Maar de ene opdrachtgever is de andere niet. Elke uitgever hanteert verschillende voorwaarde waaraan freelance redacteuren, fotografen en andere mediamakers zich moeten houden. Nu de financiële positie van veel uitgevers – mede door de crisis en de krimpende lezersmarkt – steeds verder onder druk komt te staan, zijn het de freelancers die soms een hoge prijs betalen.

Ik heb het zelf meegemaakt bij de ontwikkeling van een nieuw magazine. De onbetaalde facturen bleven zich maar opstapelen. Ondanks diverse toezeggingen van mijn opdrachtgever dat mijn kosten heus wel vergoed zouden worden, ging de uitgever toch failliet. Weg opdracht. Weg geld. Misschien was ik naïef om te blijven geloven in de persoonlijke beloftes van mijn opdrachtgever. Misschien was ik niet streng genoeg om haar te wijzen op de zakelijke afspraken. Misschien lag het aan het ontbreken van wederzijds geaccepteerde voorwaarden op papier.

Roerige tijden

Feit is, ik ben niet de enige die dit is overkomen. En er zullen – nu de crisis maar voortraast – nog veel meer freelancers en zelfstandig ondernemers in de media volgen die de dupe worden in een zakelijke relatie met een uitgever. Bij navraag in mijn netwerk hebben verschillende freelancers al aangegeven dat facturen de afgelopen maanden langer onbetaald blijven. Er zijn zelfs freelancers die brieven van hun uitgevers hebben gekregen waarin betalingsproblemen worden aangekondigd en betalingsregelingen worden voorgesteld. Ook zijn er freelancers boos, omdat werk niet één keer wordt gepubliceerd (en betaald), maar verhalen vaker worden herpubliceerd op andere platforms, zonder dat de freelancer daar een cent extra voor ziet. De vraag is hoe je als freelancer deze roerige tijden het hoofd biedt?

Uitgevers en flexwerkers

Nick Kivits runt Freelancevoorwaarden.nl. Dat is een site waar freelance mediamakers de voorwaarden van verschillende uitgevers en omroepen kunnen raadplegen. Het is ook een platform waar Kivits advies geeft hoe om te gaan met geschillen, zoals bij betalingsachterstanden en auteursrecht-bepalingen.

Volgens Kivits zijn er genoeg voorbeelden van mediabedrijven die hun freelancers slecht behandelen. Hij noemt als voorbeeld het hanteren van hele lange betaaltermijnen, die dan alsnog standaard worden overschreden. “Maar over het algemeen doen uitgevers in Nederland hun best om goed voor hun freelancers te zorgen. Uitgeverijen en omroepen hebben hun freelancers en andere flexwerkers hard nodig om pagina’s, kolommen en uitzenduren te vullen”, aldus Kivits.

Tegenstrijdige belangen

Het grootste punt is, volgens Kivits, dat het belang van een uitgeverij of omroep verschilt van dat van een freelancer. “Mediabedrijven proberen logischerwijs zoveel mogelijk geld te verdienen met het werk dat ze uitgeven. Maar een freelancer wil dat ook. Dat botst regelmatig. Als er zo’n botsing tussen belangen is, kiest een uitgeverij of omroep vaak voor zichzelf. Ook dat is logisch, maar het gaat ten koste van de freelancer.” Kivits vertelt dat juist de freelancers de laatste jaren steeds meer van hun rechten zijn gaan inleveren. “Tegelijkertijd staat daar vanuit uitgeverijen en omroepen doorgaans niet méér geld tegenover.”

Hergebruik van tekst en beeld

Alle uitgevers en omroepen hebben voorwaarden vastgesteld, waaraan freelancers en flexwerkers zich moeten houden. Veel van de voorwaarden heeft Nick Kivits geanalyseerd en ‘vertaald’ op Freelancevoorwaarden.nl. Op die manier kunnen freelancers checken hoe de arbeidsrelatie in elkaar steekt. Dat gaat over vergoedingen, betaaltermijnen en over de mate waarin beeld en tekst door de uitgever kan worden gepubliceerd en hergebruikt. Bijvoorbeeld als tekst en beeld zowel in print als online wordt gebruikt, of als content ook via andere platforms wordt verkocht, zoals Blendle, Readly, Apple News of op andere titels binnen dezelfde uitgeverij. Hergebruik is vaak een heet hangijzer in de relatie met freelancers. Want niet iedereen krijgt met toenemend hergebruik ook toenemend soldij.

De meeste uitgeverijen en omroepen willen werk van freelancers het liefst vaker dan één keer kunnen gebruiken

“Als freelancer heb je het recht om zelf te bepalen wie jouw werk waar en wanneer mag publiceren. Dat is geregeld in het auteursrecht. Maar veruit de meeste uitgeverijen en omroepen willen werk van freelancers het liefst vaker dan één keer kunnen gebruiken”, legt Kivits uit.
Hij vindt dat logisch: uitgeverijen en omroepen willen graag zoveel mogelijk geld verdienen met de content die ze inkopen. “Maar voor freelancers zijn die hergebruiksclausules minder fijn: als een uitgeverij of omroep met één keer betalen het recht koopt om werk oneindig te blijven gebruiken, lopen freelancers inkomen mis dat ze wel hadden gehad als ze per publicatie betaald zouden krijgen. In de praktijk eisen uitgeverijen en omroepen overigens vaak ook het recht om licenties op werk aan derden te mogen verkopen. Ze kunnen daarmee (al dan niet tegen betaling) andere partijen het recht geven het werk van een freelancer te publiceren.”
Kivits adviseert freelancers om bij de opdrachtgever aan te dringen op een zo kort mogelijke exclusiviteitstermijn. “Zodra die termijn verstreken is, kun je zelf de boer op met je werk. Al heb je daar niets aan als een uitgeverij of omroep zich je hele auteursrecht toe-eigent”, aldus Kivits.

Wel eerlijke voorwaarden

Nick Kivits benadrukt dat freelancers en zelfstandigen in de media wel degelijk hun uitgevers en omroepen kunnen aanspreken op de voorwaarden die gelden en erover kunnen onderhandelen. Kivits heeft op zijn site een lijst met ‘eerlijke voorwaarden’ gepubliceerd. Daarmee kunnen freelancers met opdrachtgevers in conclaaf over welke voorwaarden gelden en welke niet. In ‘de eerlijke voorwaarden’ staan bepalingen over hergebruik en betalingstermijnen. Maar ook wat er gebeurt als een redacteur een tekst van 2000 woorden moet schrijven en een krant er maar 500 van publiceert.

Bakker, vier broden graag

“Deze bepaling is ontstaan uit eigen frustratie. Een krant stuurde me op pad voor nieuwsverhalen, met de opdracht terug te komen met een bepaald aantal woorden. Nadat ik het stuk had geleverd, bleek er toch wat minder ruimte in de krant te zijn dan de redactie had verwacht. Toen de afrekening kwam, kreeg ik alleen de geplaatste woorden betaald. Dat vind ik niet correct. Als ik bij de bakker vier broden bestel en er maar één opeet, moet ik die andere drie alsnog betalen. In de praktijk zijn er maar een paar kranten die op deze manier werken, maar dat zijn wel grote spelers. Vandaar dat ik deze passage nodig vond.”
Weet wat je kunt verwachten

Nick Kivits denkt dat iedere freelancer wel dingen heeft meegemaakt die niet door de beugel kunnen. “Een van de meest frustrerende dingen vind ik zelf betaaltermijnen die worden overschreden. Ik krijg het liefst zo snel mogelijk betaald voor mijn werk, maar als een mediabedrijf standaard wat langer nodig heeft, doe ik ook niet moeilijk. Als ik maar weet wanneer ik het geld kan verwachten. Een vage betaaltermijn hanteren als ‘je krijgt betaald aan het eind van de maand volgend op de maand waarin je werk is gepubliceerd’, zoals Pijper Media dat doet, is veel te onduidelijk. Als ik in zo’n geval op 23 augustus een artikel inlever dat op 1 oktober wordt gepubliceerd, krijg ik pas eind november betaald. En dan wordt ook de betaaltermijn vaak nog overschreden.”

 Binnen 30 dagen betalen

Kivits stelt in de ‘eerlijke voorwaarden’ dat een betalingstermijn van 30 dagen reëel is. “In de wet staat dat bedrijven onderling een betalingstermijn van 60 dagen mogen hanteren en dat die ook kan worden verlengd, mits dat niet een van de partijen benadeeld (wat vaak wel zo is natuurlijk). In theorie houdt het gros van de omroepen en uitgeverijen een betaaltermijn van 30 dagen aan. Ik zeg ‘in theorie’, omdat veel mediabedrijven in de praktijk nogal eens te laat zijn met betalen.”

Ook tarieven staan onder druk

Het zijn niet alleen de voorwaarden die voor freelancers ten slechte keren. Ook de tarieven voor hun werk dalen. Volgens de
Freelance Monitor daalde de gemiddelde woordprijs van €0,47 in 2004 naar €0,36 in 2019. Bij sommige titels krijgt een freelancer journalist slechts € 120,- per dag of €15,- bruto per uur voor de freelance versterking van redacties. “Dagtarieven liggen bij veel nieuwsmedia laag”, zegt Kivits. “Maar er gebeuren de laatste jaren wel wat dingen ten positieve: de Groene Amsterdammer is meer gaan betalen en ook het AD heeft zijn tarieven voor regionale freelancers wat verhoogd (na een verloren rechtszaak over tarieven). Maar over het algemeen hoor ik collega-freelancer toch vooral klagen dat er bijna nooit eens wat bij komt.”

  Name and shame

De vraag is: welke uitgever doet het nu goed en welke niet? Kivits zegt dat het antwoord verschilt, afhankelijk van de invalshoek: “Kijk je naar tarieven, dan word je van de regionale DPG Media-kranten niet blij. Maar DPG Media hanteert dan wel weer een hele korte exclusiviteitstermijn én betaalt snel. Richt je je op de lengte van de betaaltermijn, dan doet Pijper Media het niet goed.”
Hij is van mening dat er maar weinig mediamerken zijn die het helemaal goed doen. “De Correspondent gaat bijvoorbeeld best netjes met zijn freelancers om. Ze betalen snel en de hele opbrengst gaat bij doorverkoop naar de freelancer. Maar volgens de freelancers die ik spreek, betalen ze dan weer relatief weinig. Om even stil te staan bij omroepen: zij eisen vrijwel allemaal het auteursrecht van hun freelancers op, wat ervoor zorgt dat freelancers hun werk niet elders nog een keer kunnen verkopen. Zo is er overal wel wat. Ik zou zeggen dat uitgeverijen en omroepen die met hun freelancers in gesprek gaan en open staan voor onderhandeling het goed doen.

Nick Kivits analyseert en ‘vertaalt’ inkoopvoorwaarden van uitgeverijen en omroepen, zodat ze beter en makkelijk te begrijpen zijn. Ook geeft hij workshops voor freelancers waarin ze leren hoe je voorwaarden leest en waar ruimte zit voor onderhandeling. Wie meer informatie wil, kan terecht op Freelancevoorwaarden.nl

Credits: op de foto, niet Nick Kivits, meer een freelancers, gefotografeerd door Austin Distel voor Unsplash.