Wanneer je iets online plaatst, is dit vaak al gebaseerd op bestaande content. Je citeert, je cureert en je laat je inspireren door bestaande inhoud. Wat mag je als redacteur wel en niet overnemen? Hoe zit het met het auteursrecht? Wanneer kan je beboet worden voor het schenden van dit recht? In deze blogpost lees je alles wat je moet weten over het auteursrecht.
We starten met een definitie: auteursrecht zorgt ervoor dat makers van werken beschermd worden, op zo’n manier dat niet iedereen hun werk mag overnemen, publiceren of gebruiken. Volgens artikel 1 van de Auteurswet is het auteursrecht het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen behoudens beperkingen bij de wet gesteld. Het recht is automatisch van toepassing wanneer er een werk is gecreëerd, het hoeft niet apart worden aangevraagd. Het auteursrecht is in Nederland geldig tot 70 jaar na de dood van de maker van het werk. De maker heeft dus het auteursrecht zolang diegene leeft, na zijn dood hebben de nabestaanden nog 70 jaar het auteursrecht. Voor werken waarvan de maker onbekend is en voor bedrijven die het werk hebben gecreëerd, geldt een vervaldatum van 70 jaar na publicatie van het werk.
Auteursrecht en verschillende soorten content
Content bestaat in allerlei verschillende soorten en maten. Denk aan foto’s, video’s, podcasts, teksten, schilderijen, illustraties, muziek, audiofragmenten, tekeningen of grafisch werk. Voor elk soort content gelden verschillende soorten regels. We doen vaak aannames wat betreft auteursrecht, omdat we denken te weten wat we wel en niet mogen plaatsen. Toch gaat dit vaak genoeg fout. Om toekomstige fouten te voorkomen, bespreken we de regels over het auteursrecht wat betreft tekst, video’s, foto’s en audio.
Gebruik maken van andermans content
Het kan natuurlijk voorkomen dat jij iemand anders zijn werk wil gebruiken. Hou er dan rekening mee dat op bijna alle afbeeldingen, video’s, teksten en audio auteursrecht berust. Wanneer je zulke content wil gebruiken, kun je deze auteursrechten afkopen. Denk maar aan de kosten voor stockfotografie. Je koopt niet de foto zelf, maar het gebruik op jouw site of in jouw blad. Je kunt als redactie natuurlijk ook gebruik maken van een site waar je gratis content kan downloaden. Er zijn tegenwoordig steeds meer stockfoto bureaus die rechtenvrij beeld aanbieden. Ook zijn er content makers die hun werk vrijwaren van auteursrechten met gebruik van de term: creative commons. Lukt het niet om op een van deze manieren de gewenste content te verkrijgen, vraag dan vooraf toestemming aan de maker van de content.
Auteursrecht en tekst
Een hele tekst die door iemand anders is geschreven, mag je niet zomaar overnemen. Dit is simpelweg plagiaat. Wel mag je een citaat uit een tekst gebruiken, mits je daarbij de naam en bron van de auteur vermeldt. Het citaat moet ook inhoudelijk relevant zijn en het moet een bepaald doel dienen. “Bij een citaat moet er wel sprake zijn van een letterlijk citaat.“ aldus Petra Oudhoff, advocaat van NVJ Academy. De NVJ publiceerde onlangs een online training over auteursrechten. Je mag er dus geen wijzigingen in aanbrengen of het uit z’n context halen. Ook moet het werk waaruit je citeert al openbaar gemaakt zijn. Het openbaar maken houdt in dat je een werk on- of offline publiceert, zodat het voor iedereen te zien is. Je mag bijvoorbeeld niet citeren uit een dagboek van iemand, dit mag pas wanneer het dagboek in de vorm van een (e-)boek is uitgegeven. Verder mag je niet meer citeren dan nodig is. Het is niet de bedoeling dat je veel citaten uit één en hetzelfde werk gebruikt en daarmee voor het leeuwendeel je artikel vult. De precieze hoeveelheid die je uit een tekst mag citeren is niet bepaald. In de meeste gevallen is het geen probleem wanneer je de lead van een tekst overneemt. Maar, wanneer je gehele alinea’s kopieert, kan dit voor problemen zorgen.
Vertalingen
Ook het vertalen van een tekst en het vervolgens zelf openbaar maken mag niet zomaar. Charlotte Meindersma, een jurist gespecialiseerd in Informatierecht, heeft hierover een blogpost geschreven waarin ze dit uitlegt. Vertalen van een werk valt namelijk onder het verveelvoudigen van een werk. En voor het verveelvoudigen van een werk, heb je toestemming nodig. Wel kan je aanspraak maken op auteursrecht voor de vertaling, omdat je voor het vertalen van een tekst soms ook eigen creatieve keuzes moet maken. Maar, ook hier geldt nog steeds: vraag eerst toestemming aan de maker.
Cureren van content
Heel veel redacties cureren content van andere mediamerken. Bij content curatie wordt content van andere bronnen geselecteerd en – al dan niet vertaald, bewerkt of voorzien van een eigen invalshoek of mening – herpubliceerd. Content curatie is een grijs gebied wat auteursrechten betreft. Volgens de regels valt dit deels onder verveelvoudigen van content, maar deels ook onder citeren. Je moet als redactie dus goed kijken in hoeverre je door teksten laat inspireren of dat je teksten kopieert. Op een idee kan namelijk geen auteursrecht rusten, op teksten wel. Bij twijfel vraag je altijd om toestemming van de originele bron en kun je terecht bij de Code van Bordeaux. Deze code is in 1954 opgesteld om journalisten van morele richtlijnen te voorzien.
Auteursrecht en foto’s of video
Alle foto’s en video vallen onder het auteursrecht, deze mag je dus niet zomaar gebruiken. Alleen de afbeeldingen of foto’s of video’s die je zelf hebt gemaakt, mag je gratis gebruiken. Voor de rest van de gevallen, moet je altijd toestemming vragen. Het is aan de maker van het originele werk om te bepalen of hij/zij wel of geen geld vraagt voor het gebruik van het materiaal. Ben je toch nog niet helemaal zeker of je een foto mag gebruiken? Raadpleeg dan hieronder de infographic van Charlotte Meindersma.
Naamsvermelding
Moet je nu wel of niet de naam van een fotograaf of videograaf vermelden? De wet zegt hierover: ‘De maker van een werk heeft het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk, zonder vermelding van zijn naam, of andere aanduiding als maker, tenzij het verzet zou zijn in strijd met de redelijkheid.’ In de praktijk is het vaak het mediamerk, die bepaald of een fotograaf genoemd wordt of niet. Ook hiervoor geldt: maak met elkaar goede afspraken.
Een recent voorbeeld is de rechtzaak die cartoonisten duo Evert Kwok aanspande tegen de Facebookpagina Bart Lauwers Humor site. Lauwers had de cartoon – zonder toestemming – op Facebook gepubliceerd en de naam van Evert Kwok vervangen door een eigen logo. De rechter oordeelde een schending van het auteursrecht en Lauwers kreeg een boete en de rekening voor de proceskosten.
User Generated Content
User Generated Content (UGC) valt ook onder het auteursrecht. UGC betekent letterlijk door gebruiker-gegenereerde inhoud. Wikipedia omschrijft het als volgt: ‘informatie die door gebruikers van een bepaald mediamerk wordt aangeleverd. Met deze informatie wordt het betreffende medium (aan)gevuld, en kunnen andere gebruikers deze informatie op hun beurt zien en gebruiken’. Bij UGC kan het ook gaan over teksten, foto’s en video’s van personen die bijvoorbeeld een hashtag gebruiken. Toestemming voor het reposten van zulke content is altijd nodig. De naam van de makers noemen niet. Netjes is dat wel: je kunt bij de herpublicatie aangeven wie de foto heeft gemaakt door diegene in de foto of beschrijving te noemen of te vermelden via een tag of een mention. Een voorbeeld hiervan is het reposten van foto’s van het eten in een restaurant. Je ziet vaak dat mensen foto’s plaatsen van wat ze hebben gegeten. Wanneer de restauranteigenaar deze foto’s wil gebruiken, moet hij eerst toestemming vragen aan de maker van de foto.
Embedden
Wanneer je een foto of video wil gebruiken in jouw werk, kan je dit ook doen door gebruik te maken van linken of embedden. Bij de eerste optie, plaats je een link naar de originele content. Embedden betekent letterlijk: insluiten. Het gaat hier om een foto of video die ergens anders gepubliceerd is en die je, zonder het te uploaden (lees: publiceren), toch op jouw site kan laten zien. Dit doe je door de URL van de post, foto of video in de html-code van jouw site te plaatsen. Op deze manier schend je de auteursrechten niet. Je kunt dit doen met foto’s van Instagram, video’s van Youtube en tekst in posts op Facebook en Twitter. Let er wel op dat in sommige gevallen rechtbanken anders oordeelden. Het ging hier om gevoelig materiaal, zoals de plassex-video van Patricia Paay en de gelekte Playboy foto’s van Britt Dekker.
Creative commons licentie
Geen risico lopen om auteursrechten te schenden? Ga dan op zoek naar content met een creative commons-licentie. Makers van content kunnen kiezen uit zes standaardlicenties voor auteursrechten. Hierbij bepaalt de maker in welke mate zijn werk verspreid mag worden, en onder welke voorwaarde dit mag. Wanneer je werk gebruikt met een creative commons licentie, ziet de maker af van zijn auteursrechten (al dan niet voor commercieel of niet-commercieel gebruik). Wel moet je altijd de naam van de maker vermelden. Naamsvermelding is namelijk verplicht in alle zes de licenties. De maker kan verder nog kiezen of het werk commercieel mag worden gebruikt of niet. En of het werk mag worden bewerkt. Wanneer je een werk gebruikt met creative commons licentie, kijk dan altijd goed welke licentie het is. Meer informatie over alle soorten licenties vind je hier.
Portretrecht
Er is wel een aanvulling op het auteursrecht van foto’s. Dit gaat over het portretrecht. Wanneer jij in het openbaar een foto hebt gemaakt waar iemand herkenbaar op staat, beschikt deze persoon over portretrecht. Denk ook aan modellen, en bekende Nederlanders. Jij mag weliswaar deze foto wel publiceren, maar degene van wie de foto is gemaakt mag zich wel tegen de publicatie verzetten, wanneer de persoon hierbij een redelijk belang heeft (Auteurswet artikel 21). Een redelijk belang houdt in dat de reputatie of de privacy van iemand geschonden wordt door de publicatie van het werk. Yolanda Pattiasina, jurist van de NVJ, beschrijft een redelijk belang in de e-learning auteursrecht van NVJ academy, als volgt: “Een redelijk belang kan gelegen zijn in de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, zijn of haar privacy, een recht dat sinds 1983 ook in de grondwet is vastgelegd”.
Het portretrecht maakt ook onderscheid tussen een foto die in opdracht van de geportretteerde is gemaakt en een foto die niet in opdracht wordt gemaakt. “Bij een portret, dat in opdracht van de geportretteerde wordt gemaakt mag deze het portret verveelvoudigen zonder toestemming van de fotograaf. Met verveelvoudigen wordt hier bedoeld het kopiëren of reproduceren voor eigen gebruik of verspreiding in kleine kring”, zo stelt Yolanda Pattiasina. Het portret mag dus niet openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de fotograaf. Andersom mag de fotograaf de foto ook niet zomaar openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde.
Beeldcitaat
Ook bij het overnemen van foto’s kan je gebruik maken van het citaatrecht. Dit houdt in dat onder omstandigheden (delen van) afbeeldingen mogen worden overgenomen. Bijvoorbeeld wanneer je publiceert over een boek, dan mag je een foto van datzelfde boek in de tekst plaatsen. De afbeelding is pas een beeldcitaat als het een functionele en een contextuele waarde heeft. Joost Becker en Jeroen Lubbers van Dirkszwager advocaten schrijven op de website van Focus & FotoQ het volgende: “Foto’s citeren mag dus, mits men voldoet aan de wettelijke voorwaarden. Het citaatrecht biedt zo een interessante, praktische, uitzondering op het exclusieve auteursrecht van de fotograaf. Onder omstandigheden mag de gehele foto worden geciteerd. De belangrijkste voorwaarden voor een geldig citaat zijn contextgebonden. Per geval zal men moeten beoordelen of een citaat in die specifieke situatie toelaatbaar is.”
Ook het formaat van de afbeelding kan bij citaatrecht een belangrijke rol spelen. Het citaat moet niet alleen functioneel, maar ook proportioneel zijn. “Proportioneel is dat het niet te groot mag zijn. Bij beeldcitaten is het van belang dat het geen illustratie mag zijn. Geen plaatje voor erbij, want dan is het niet functioneel meer”, aldus Petra Oudhoff van de NVJ Academy. Hoe groter de afbeelding, hoe meer de afbeelding het artikel domineert. Dan zou er sprake kunnen zijn van versiering en is het beeldcitaat ongeldig.
Regels over audio
Bij het gebruik van audio of muziek kan je ook auteursrechten schenden. Wanneer je gebruik wil maken van bepaalde audio, moet je toestemming hebben van de makers. Echter is het vragen van toestemming voor audio wat lastiger dan toestemming vragen voor een foto of een tekst. Bij muziek of audio heb je namelijk te maken met meerdere mensen. Degene die de tekst schrijft, de zanger, degenen die de instrumenten bespelen en de producent. Er zijn meerdere mensen die geld verdienen aan de muziek en al deze mensen moet je om toestemming vragen.
Wanneer het vragen van toestemming lastig blijkt, zijn er verschillende opties. Voor achtergrondmuziek, bijvoorbeeld voor een podcast of eenYouTube video, kan je gebruik maken van licenties die door Buma/Stemra al vooraf met Youtube geregeld zijn. Charlotte Meindersma waarschuwt hierbij in een van haar video’s voor het volgende: “Buma/Stemra gaat namelijk over de auteursrechten. En dus niet over de rechten, de naburige rechten, van de uitvoerenden en de rechten van de producent. Dat mis je dan dus nog. Dus ook aan die mensen zou je dan nog apart toestemming moeten vragen of weer bij andere instanties daar licenties voor moeten regelen.”Een andere optie is gebruik maken van audio met een creative commons licentie. Voor een Youtube video kan je de lijst met muziek gebruiken die Youtube aanbiedt. Deze zijn door alle belanghebbende van de muziek goedgekeurd.
Samples en geluidsfragmenten
Wanneer je echter een klein deel van een liedje wil laten horen, kan je gebruik maken van het citaatrecht. Hierbij gelden dezelfde regels als voor foto’s en tekst: het citaat mag niet te lang zijn, moet een doel hebben en de naam van de makers moeten worden vermeld. Er zijn geen harde criteria voor hoe lang een geluidscitaat mag zijn. Het criterium is dat je niet meer mag gebruiken dan dat je nodig hebt.
Memes en gifjes
Tegenwoordig zijn Gifs en Memes heel populair op social media. Memes zijn volgens Wikipedia ‘een bepaalde vorm van internethumor of -grap, die zijn oorsprong binnen of buiten het internet vindt’. Gifjes zijn hele korte en bewegende beelden die vaak ook grappig zijn. In deze memes en gifjes zijn vaak echter bekende scènes of stilstaande beelden uit bekende films, tv-programma’s of series te vinden. Hoe zit het dan met auteursrecht?
In de auteurswet is er een uitzondering opgenomen dat er geen inbreuk op het auteursrecht wordt gemaakt als het gaat om een karikatuur, parodie of pastiche (Auteurswet artikel 18b). De meme of het gifje moet wel over het algemeen geaccepteerd worden in de maatschappij. Memes en gifjes vallen namelijk pas onder deze beperking van het auteursrecht als deze naar de regels van maatschappelijk verkeer geoorloofd is. Over dit laatste zal een rechter moeten beslissen, aangezien hier geen exacte criteria aan verbonden zijn.
Alles op een rij
Wat betreft het auteursrecht zijn er de volgende belangrijke punten die je moet onthouden:
- Bijna alles wat op internet te vinden is, heeft auteursrecht
- Vraag om toestemming als je een foto, een video, een stuk tekst of audio wil gebruiken
- Vermeld altijd de naam van de ontwikkelaar van het werk
- Neem niet zomaar dingen over
- Citeren mag, mits er aan de regels wordt voldaan
- Auteursrecht op content kun je zonder veel risico’s ‘afkopen’ door gebruik te maken van betaalde diensten, zoals stockfoto bureaus.
Toch nog vragen na het lezen van dit artikel? In de e-learning Auteursrecht van de NVJ academy leer je in 4 korte lessen alles wat je moet weten over het auteursrecht. Aan het einde van de cursus test je of je de kennis kunt toepassen. De e-learning vind je hier. Ook bieden de site, het Youtube kanaal en het boek: #Contentrecht van Charlotte Meindersma veel informatie.
Photo by Markus Spiske on Unsplash