Margriet toont met eigen museum de emancipatie van de Nederlandse vrouw

Margriet viert feest. Het magazinemerk viert het 85-jarig bestaan. Om stil te staan bij dit jubileum, lanceert de redactie – naast een 212 pagina’s tellend jubileumnummer – iets bijzonders: het Margriet Museum. Het museum werpt een blik op de emancipatie van de Nederlandse vrouw en de verworven vrouwenrechten, aan de hand van het tijdsbeeld dat al 85 jaar door de redactie van Margriet wordt vastgelegd.

De geschiedenis van de Nederlandse vrouwen

De eerste editie van Margriet verscheen op 30 september 1938 en was toen een 12-pagina tellende bijlage van het tijdschrift ‘Week in Beeld’, dat kan worden beschouwd als de voorloper van Nieuwe Revu. Een vast onderdeel van het weekblad was de rubriek ‘Margriet weet raad’. Een rubriek waarin lezeressen hun vragen stelden. “Als je kijkt naar de onderwerpen die in ‘Margriet weet raad’ zijn behandeld, lees je daarin de geschiedenis van de Nederlandse vrouw terug”, zegt Petra Vethman, adjunct-hoofdredacteur van Margriet en samensteller van het Margriet Museum. “De hele ontwikkeling over hoe Nederlandse vrouwen nu zijn of zijn geworden, dat zie je in die 85 jaargangen terug.”

‘Dat past niet in een damesblad’

‘Margriet weet raad’ werd jarenlang geschreven door Alma van Eysden-Peeren (1897-1978). Zij was het enige redactielid in de eerste jaren van Margriet. Vethman: “Vanaf het begin klopten vrouwen bij de redactie aan met hun persoonlijke problemen. Brieven gingen over simpele huishoudelijke vragen, zoals: hoe krijg ik een vlek uit mijn kleding? Of hoe maak ik iets van mijn gort rantsoen? Maar er kwamen ook brieven binnen over liefdesverdriet, huiselijk geweld en hoe om te gaan met een driehoeksverhouding. Deze vragen mochten van de hoofdredacteur en de uitgever, De Geïllustreerde pers, niet worden gepubliceerd. ‘Dat past niet in een damesblad’. Maar het beantwoorden van die brieven deed Alma van Eijsden wel door deze vrouwen op persoonlijke titel terug te schrijven.”

Margriet weet raad

Vethman vertelt dat de rubriek ‘Margriet weet raad’ razend populair was. “Toen Margriet door de Duitse bezetter in 1943 een publicatieverbod kreeg, bleven vrouwen brieven insturen. Na de oorlog lagen er duizenden ongeopende brieven op de redactie te wachten. Na de oorlog wordt deze rubriek zo populair dat er een team van zestien jonge vrouwen nodig is om alle lezersbrieven te beantwoorden.” Naast Margriet weet raad volgen er in de naoorlogse jaren veel nieuwe vraag-en-antwoord-rubrieken, waaronder een medische en een opvoedkundige rubriek.

Margriet: 4000 edities in 85 jaar

In 85 jaar Margriet zijn er meer dan 4000 edities gemaakt. Voor het Margriet Museum moest er uit dat eindeloze archief naar hoogtepunten worden gezocht. Hoe ga je uit al die stapels tijdschriften de krenten uit de pap halen? Petra Vethman heeft voor de samenstelling van het Margriet Museum samengewerkt met journalist en historicus Alies Pegtel. “Je hebt echt iemand nodig die met een helicopter view keuzes kan maken wat je kunt belichten en wat niet. Anders verlies je het overzicht.”

Huisvrouwengeluk

Vethman en Pegtel vonden in de eerste jaargangen van Margriet vooral terug dat de belevingswereld van de vrouw zich vooral concentreerde op wat er thuis gebeurde. “Het grootste geluk van een vrouw was het welzijn van haar man en kinderen”, legt Vethman uit. “Tot de jaren 50 staat Margriet vol met huishoudelijk advies, etiquette, zelfmaak-mode, en medische en opvoedkundige tips”, zegt Vethman. “Je zou dus kunnen stellen dat tot in de jaren zestig het gezegde geldt: ‘het enige recht van de Nederlandse vrouw is het aanrecht.’ Je moet je ook realiseren dat tot 1957 de Wet op de handelingsonbekwaamheid gold. Daarin stond dat je als vrouw nadat je in het huwelijk was getreden onder juridisch gezag van je echtgenoot stond, waardoor je bijvoorbeeld geen bankrekening kon openen. En pas in 1955 werd het ambtenarenregelement geschrapt, dat voorschreef dat vrouwen in overheidsdienst verplicht werden ontslagen op hun huwelijksdag. ”
Vethman legt uit dat er in Margriet, vanaf de jaren 50, steeds meer ruimte komt voor human interest. “Er kwam aandacht voor veel meer aspecten van het leven, dan alleen het huishouden. Liefde, opvoeding, werken en persoonlijke ontwikkeling.” Ook worden de eerste maatschappelijke onderwerpen in Margriet besproken. De emancipatie van de Nederlandse vrouw begint langzaam vorm te krijgen.

Eerste teken van emacipatie

De jaren zestig breken aan. Margriet betrekt haar lezers bij grote publieksonderzoeken, naar onderwerpen als liefde, het huwelijk en seksualiteit. Hoofdredacteur Joop Swart, die sinds 1959 de leiding heeft, voelt de eerste tekenen van emancipatie goed aan. Hij kijkt het fenomeen van de publieksenquête af van de Franse Marie Claire en ziet meteen de mogelijkheden. Zo’n breed onderzoek biedt de kans om aandacht te besteden aan de veranderende tijdgeest, zonder dat het blad daarin stelling hoeft te nemen.
De jaren zestig zijn de hoogtijjaren van Margriet. In 1965 telt het blad maar liefst 821.000 abonnees, bij wie wekelijks een compleet boekwerk van 184 pagina’s op de mat valt.
“In de jaren zestig begint Margriet echt baanbrekend te worden in de emancipatie”, zegt Vethman. “Het allereerste grote verhaal over de pil werd midden jaren zestig gepubliceerd. Ook worden onderwerpen als de overgang en ongewenste kinderloosheid door Margriet uit de taboesfeer gehaald.”

Dolle Mina’s op de redactie van Margriet

Ondanks het feit dat Margriet wel degelijk aandacht besteedt aan de emancipatie bestormen op 20 februari 1970 de actiegroep Dolle Mina’s de redactie met luchtverfrissers om Margriet te ‘reinigen van het bedwelmen van het Nederlandse huisvrouwenproletariaat’. Margriet laveert in de jaren zeventig tussen het stelling nemen in de emancipatie en het vertegenwoordigen van een grote groep Nederlandse huisvrouwen, die simpelweg nog niet zover is. Emancipatie was in de jaren zeventig vooral het geluid dat bij hoog opgeleide vrouwen klonk.
In 1972 wordt Hannie van den Horst aangesteld als de eerste vrouwelijke hoofdredacteur van Margriet (en uberhaupt bij een Nederlands publiekstijdschrift). Van den Horst begon ooit in 1946 bij de brievenredactie van ‘Margriet weet raad’. Ze ontwikkelt de ‘sandwichformule’ voor Margriet. Om de serieuze emancipatieverhalen behapbaar te maken, worden ze verpakt tussen artikelen over mode, koken en human interest. Margriet timmert verder aan de weg met verhalen over de VOS-cursus (Vrouwen Oriënteren zich op de Samenleving) en de Moeder Mavo en besteedt veel aandacht aan de werkende vrouw.

Eerste generatie full-time werkende vrouwen

Petra Vethman kan niet anders dan concluderen dat Margriet de afgelopen 85 jaar enorm goed heeft vastgelegd hoe de Nederlandse vrouw zich heeft ontwikkeld. “Nu zetten vrouwen zichzelf op de eerste plaats. Waarin je eigen ontwikkeling belangrijk is voor je geluk. Vrouwen ontlenen hun identiteit niet meer aan hun partner en gezin”, legt Vethman uit. Toch heeft het haar verbaasd hoe lang de ondergeschikte positie van de vrouw in de maatschappij heeft doorgewerkt. “Pas eind jaren tachtig werd het ‘gewoon’ dat vrouwen gingen werken, weliswaar parttime, want in die tijd was kinderopvang nog onbetaalbaar en fulltime werken was nog not done. Pas in de jaren negentig zijn er dankzij de invloed van politieke kopstukken als Hedy d’Ancona miljoenen voor de kinderopvang
beschikbaar gekomen waardoor het voor vrouwen makkelijker werd om te gaan werken. ‘Het schuldgevoel van de werkende vrouw’ was echter nog een terugkerend onderwerp, want je mocht je dan wel ontwikkelen, het mocht niet ten koste gaan van je rol als echtgenote en moeder.”
Ze vertelt dat ze zelf, net als veel andere collega’s op de redactie van Margriet, dus behoort tot de eerste generatie vrouwen die fulltime heeft kunnen werken naast een gezin. “En dat is ook iets om bij stil te staan.”

Calvinistisch versus hedonistisch

De maatschappelijke betrokkenheid van Margriet is sinds de jaren vijftig nog altijd een belangrijk thema. Het magazine heeft nu een sterke focus op vrouwen van 60+. “Die doelgroep van vitale, oudere vrouwen wordt steeds groter”, stelt Vethman. “Ze blijven langer werken en blijven zich ontwikkelen. Ze willen fit en gezond blijven en het optimale uit hun leven halen. Deze doelgroep heeft relatief veel tijd en geld. Ze willen genieten van het leven en maken nog grote beslissingen, zoals een carrièreswitch of een scheiding.” Het contrast met de zuinige en Calvinistische jaren vijftig kan niet groter zijn.

Bezoek het Margriet Museum

Wil je het Margriet Museum bezoeken? Dat kan (ook voor niet-abonnees) via link Margriet.nl/Margrietmuseum.
Lees ook: De geschiedenis van Margriet in covers.